Choroby cywilizacyjne to schorzenia związane z negatywnymi skutkami życia w warunkach wysoko rozwiniętej cywilizacji. Zaliczamy do nich: nadciśnienie tętnicze, chorobę niedokrwienną serca, udar mózgu,
nowotwory, cukrzycę, osteoporozę, POChP (Przewlekła Obturacyjna Choroba Płuc) oraz choroby alergiczne. Największym zagrożeniem dla naszego życia i zdrowia są choroby układu krążenia. Stanowią one przyczynę śmierci co drugiej osoby w Polsce . Z powodu nowotworów złośliwych umiera około 24,5% pacjentów. Blisko 2 miliony Polaków cierpi na cukrzycę, z czego połowa nie wie o chorobie i jej nie leczy. Na astmę chorują około 2 miliony dorosłych i ponad milion dzieci.Czynniki sprzyjające rozwojowi chorób cywilizacyjnych są związane ze stylem życia, który narzucają wysoko rozwinięte społeczeństwa. Są to przede wszystkim: siedzący tryb życia oraz nieprawidłowa dieta (obfitująca w tłuszcze zwierzęce i cukry proste), palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, wysoki poziom stresu. Istotną rolę odgrywa również niestosowanie się pacjentów do zasad profilaktyki: niewykonywanie badań, nieakceptowanie konieczności eliminacji czynników ryzyka, ignorowanie wczesnych objawów chorób. Polskie społeczeństwo jest w dużej mierze narażone na czynniki sprzyjające chorobom cywilizacyjnym. Świadczą o tym dane z wieloośrodkowego ogólnopolskiego badania stanu zdrowia ludności – WOBASZ, zrealizowanego w ramach programu Ministerstwa Zdrowia, Polkard 2003-2005. Na ich podstawie oszacowano, że 42% mężczyzn i 25% kobiet w Polsce pali papierosy; na nadwagę i otyłość (BMI /Body Mass Index/ >= 25) cierpi 61,6% panów i 50,3% pań w naszym kraju, a mała aktywność fizyczna charakteryzuje ponad 50% dorosłych Polaków .
Choroby układu krążenia
W Polsce na choroby układu krążenia umiera prawie dwa razy więcej osób niż w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Co roku na zawał serca zapada ponad 100 tysięcy osób. Nadciśnienie tętnicze stało się najczęstszą chorobą dorosłej populacji – cierpi na nie 30% dorosłych Polaków. Najnowsze badania naukowe wskazują natomiast, że ponad 50% zgonów z powodu chorób układu krążenia można by uniknąć poprzez stosowanie działań profilaktycznych obejmujących:
- Regularne pomiary ciśnienia krwi (co najmniej raz w roku, bez względu na wiek).
- Regularne badania stężenia cholesterolu we krwi (mężczyźni powyżej 35 roku życia, kobiety powyżej 45 roku życia).
- Stosowanie odpowiedniej diety – przeciwdziałającej otyłości.
- Zwiększenie aktywności fizycznej – sport poprawia wydajność organizmu.
- Zaprzestanie palenia papierosów – palenie to jeden z głównych czynników ryzyka chorób układu krążenia.
- Ograniczenie picia alkoholu oraz spożycia soli, prowadzące m.in. do podniesienia ciśnienia tętniczego krwi.
- Unikanie stresu – długotrwały stres osłabia układ odpornościowy, przyspiesza rozwój choroby niedokrwiennej serca.
Modelowym przykładem wpływu stylu życia na rozwój cukrzycy są Indianie Pima żyjący w Arizonie. Na początku ubiegłego stulecia Indianie Pima toczyli walkę o przetrwanie, żyjąc w prymitywnych warunkach oraz skromnie się odżywiając.. Na początku XXI wieku zanotowano w tej populacji ok. 60% wzrost zachorowań na cukrzycę typu 2 związany z przyjęciem stylu życia rozwiniętej cywilizacji2. Badania dowodzą, że zmieniając swój tryb życia, można zmniejszyć ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 o ponad połowę. Co zatem należy zrobić, aby uniknąć tego schorzenia?
Do podstawowych zasad należą:
- Profilaktyczne sprawdzanie stężenie cukru we krwi (każda osoba po 45 roku życia raz na trzy lata).
- Zapobieganie nadwadze i otyłości – najskuteczniejszy sposób profilaktyki cukrzycy. Pozbywając się tylko 5% zbędnych kilogramów, można zmniejszyć ryzyko tej choroby o 80%, a nawet całkowicie je wyeliminować.
- Ograniczenie się do jednej porcji mięsa raz na 2–3 dni i zmniejszenie spożycia tłuszczu do 42g dziennie.
- Zmiana diety na taką, w której połowę produktów zbożowych (chleb, makaron, ryż) stanowiłyby produkty pełnoziarniste – bogate w błonnik, który pomaga utrzymać poziom cukru w ryzach.
- Ograniczenie spożycia słodyczy i słodkich płynów.
- Zwiększenie aktywności fizycznej, ponieważ
wysiłek fizyczny zapobiega magazynowaniu tkanki tłuszczowej oraz poprawia reakcję organizmu na insulinę, dzięki temu obniżając stężenie cukru we krwi.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zalicza osteoporozę do głównych chorób cywilizacyjnych. Wśród przyczyn zgonów zajmuje ona trzecie miejsce - po chorobach układu krążenia i nowotworach. Częstość występowania osteoporozy wzrasta z wiekiem, szczególnie wśród kobiet. W związku z wydłużaniem się długości życia i wzrostem odsetka ludzi starych w populacji, problem osteoporozy będzie ciągle narastał.
Z danych epidemiologicznych wynika, że w Polsce ponad 25% populacji po 50 roku życia zagrożona jest złamaniami osteoporotycznymi. Obliczono, że w świecie liczba złamań tylko kości udowej, wynosząca obecnie 1,6 mln, w roku 2025 osiągnie wielkość prawie 4 mln, a w roku 2050 ponad 6 mln. Aby skutecznie przeciwdziałać wystąpieniu choroby należy stosować takie działania profilaktyczne jak:
- Regularne badania gęstości kości udowej lub kręgosłupa (kobiety powyżej 45 roku życia).
- Zrezygnowanie z palenia tytoniu oraz ograniczenie spożycia alkoholu i kawy.
- Aktywność fizyczna – wskazany jest aerobik, ale nie np. długodystansowe biegi, bo te sprzyjają osteoporozie.
- Dostarczenie organizmowi należytej ilości wapnia – dzienne zapotrzebowanie na wapń w okresie klimakterium i u osób starszych wynosi około 1500 mg.
POChP to choroba płuc, która niesie ze sobą ryzyko śmierci. W Polsce jest około 2 milionów chorych na POChP, z czego jedynie od 200 do 300 tysięcy ma chorobę rozpoznaną. Ponad półtora miliona ludzi ze względu na początkowe stadium, nie zgłasza się do lekarza i nie wie lub ignoruje fakt, że jest chora. Na całym świecie na POChP i jej powikłania umiera rocznie prawie 3 miliony chorych, a w Polsce 15 tysięcy. Chorobą są zagrożeni głównie palacze, osoby narażone na bierne palenie oraz pracujące w dużym zadymieniu lub zapyleniu. Najważniejszym działaniem profilaktycznym w obszarze POChP jest zaprzestanie palenia. Rekomendowane jest również poddawanie się badaniu spirometrycznemu osób z grup ryzyka w celu wczesnego wykrycia choroby.
Choroby nowotworowe
Wiele z postaci nowotworów jest możliwych do zdiagnozowania w bardzo wczesnym stadium nawet wtedy, kiedy nie mamy jeszcze do czynienia z chorobą nowotworową, a jedynie ze zmianami przedrakowymi. Pacjenci powinni utrzymać stan tzw. podwyższonej czujności onkologicznej. Aby uchronić się przed zachorowaniem na chorobę nowotworową regularnie powinniśmy poddawać się również następującym badaniom:
- Badanie palpacyjne prostaty (mężczyźni po 50 roku życia lub po 40, gdy rak prostaty występował w rodzinie).
- Cytologia (wszystkie kobiety w ciągu 3 lat od rozpoczęcia życia płciowego, lecz nie później niż po 21 roku życia).
- Mammografia (kobiety po 50 roku życia).
- Badanie obecności krwi w kale (po 45 roku życia).
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
